Over (on)betrouwbaarheid: waarschuwingssignalen voor desinformatie

Van de week gelezen: Unspun: Finding Facts in a world of disinformation. En bij deze een boekextract (geen abstract, maar een destillatie van wat ik interessant vind).

De voorbeelden in het boekje zijn erg Amerikaans. Maar de waarschuwingssignalen zijn universeel. En of het nou commerciële, politieke of ideologische misleiding is, ze volgen allemaal dezelfde patronen.

Hoe kun je ervoor zorgen dat je minder vaak misleid wordt?

Stap 1: Open je ogen voor het feit dat (zelf)misleiding alomaanwezig is

Stap 2: Ken de waarschuwingssignalen

Stap 3: Respecteer de feiten en ga op zoek naar betrouwbare bronnen

Eerst maar eens even de waarschuwingssignalen. Komen er een elftal:

1. If it's scary, be wary
   
   Pas op voor de FUD-factor (Fear, Uncertainty & Doubt). "U wilt toch niet eindigen als ..." Een beroep op angst is een goede truc om de aandacht van de zwakte van het eigen bewijs af te halen. Hetzelfde gebeurt als er een zwart schaap wordt aangewezen. Maar waar rook is, is lang niet altijd vuur. Probeer dan ook je licht op de andere kanten van de zaak te laten schijnen en vraag: "Wat zou de verdediging hier over te zeggen hebben?"
   
   
2. Te goed om waar te zijn
   
   Wees voorzichtig met claims die té dramatisch zijn. Zéker als je WILT dat ze waar zijn! Vraag jezelf af: "Geloof ik dit enkel en alleen omdat ik wíl dat het waar is? Wat is het bewijs?". Zeker als we* graag willen dat iets waar is, omarmen we informatie die onze overtuigingen bevestigt en wijzen we bewijs af dat ons wereldbeeld tegenspreekt. Sterker nog: we hebben niet alleen een ander houding tegenover zaken, maar we zíen ook daadwerkelijk andere dingen al naar gelang ons gezichtspunt.
   
   "When we feel most strongly that we are right,
   we may in fact be wrong""
   
   
3. Het bungelende vergelijk (ook wel: superlatieven zwendelarij)
   
   "Groter", "Beter", "Sneller", "Nu nóg lekkerder", "De grootste in de geschiedenis", "De kleinste ooit", "De slechtste politicus", "De zwaarste baan". Er wordt blijkbaar iets vergeleken met iets anders. Maar met wat dan? "Hoger", "Beter", "Meer" blijven bungelen zonder dat er wordt aangegeven waarmee het wordt vergeleken.
   
   
4. Ontkrachtende woorden
   
   "Tot 50% korting". Het woordje Tot ontkracht de korting.
   "ROC (een cosmeticaproducent) belooft het u". Iets beloven, wil nog niet zeggen dat je je beloften nakomt.
   "De smaak van aardbeien", wil nog niet zeggen dat er aardbeien in zitten.
   "Waarschijnlijk de beste gelegenheid die u ooit zult krijgen". Waarschijnlijk?
   "Veel klanten vinden ... ". Veel? Hoeveel dan? Weet de schrijver de feiten ook niet?
   
   
5. Glinsterende algemeenheden
   
   "Betaalbare huisvesting", "Belastingverlaging voor de middenklasse", "eer", "integriteit", "gerechtigheid", "vrijheid". Tja, wie wil dat niet? Het is dan ook altijd zinvol te vragen: "wat bedoel je daar precies mee?"
   
   
6. Irrelevante (ook al zijn ze waar) argumenten
   
   "Nu: benzine zonder roetdeeltjes". Kan waar zijn, maar er hebben nog nooit roetdeeltjes in benzine gezeten. Die ontstaan na verbranding. Het is geen issue en ook nooit een issue geweest. Niet relevant dus!
   
   
7. Frame it and Claim it
   
   Sommige woorden accepteren we of keuren we automatisch af. De taal neemt het denken voor ons over. Neem abortus. Ben je pro-choice óf pro-life? Noem je de ongeboren vrucht een foetus of een baby? We kunnen het maar moeilijk voorkomen dat taal (de manier waarop iets geformuleerd wordt) beïnvloed hoe we over iets denken. Vragen die je kunt stellen: "OK, dit is wat ze willen dat ik denk. Maar hoe zit het met de rest van het verhaal?"
   
   "Judging an issue or a product by its name or frame is as foolish as judging a book by its cover"
   
   
8. Snoep voor de ogen
   
   Als woorden het éne zeggen en de beelden het andere, dan blijkt ons oordeel het meest beïnvloed te worden door de beelden. Een beeld zegt dus inderdaad meer dan 1000 woorden, maar dat maakt dat beeld niet persé waar. Als je beelden ziet die sterk op de emotie inspelen, vraag je dan af: "wat vertellen mijn oren me over deze beelden?".
   
   
9. Onterecht beroep op externe autoriteit
   
   "Uit onderzoek blijkt ...". Kan zo zijn, maar het ene onderzoek is het andere niet.
   "Ook Madonna gebruikt dit maandverband!". Mooi als het haar bevalt, maar is Madonna een maandverbandexpert?
   "Het is bewezen in een klinische test met 21 vrouwen". Fijn, maar een dergelijk kleine populatie is statistisch gezien absoluut niet relevant.
   En als er cijfers worden gepresenteerd, vraag je dan af wát er geteld wordt. Want: "we want to quantify everything in sight, whether we can or not".
   
   
10. Eén zwaluw maakt nog geen zomer
    
    Baseer je op echte data en niet op anecdotes. Eén of twee verhalen bewijzen helemaal niets. Ofwel: "the plural of anecdote is not data!".
    Als er één vliegtuig neerstort, zijn niet ineens alle vliegtuigen gevaarlijk. En ook onze persoonlijke ervaring bewijst helemaal niets. Onze persoonlijke ervaring is onze persoonlijke ervaring. Meer niet. Soms is dat wat je níet weet of niet verteld wordt belangrijker dan wat je met je eigen ogen hebt gezien. Ook aan het linken van twee zaken die niets meer elkaar te maken hebben, kleven de nodige gevaren. "Wie betekenis toekent aan toeval, kent zichzelf teveel betekenis toe".
    
    
11. you (DON't) get what you pay for
    
    De kwaliteit van een product is lang niet altijd evenredig met de kostprijs. "The illusion of better taste is worth paying for", weten de marketingmensen. Maar weet jij het ook?
    
    
12. Wat verder ter tafel komt
    
    Misschien ken jij nog andere waarschuwingssignalen?
    

Bij het maken van keuzes gaan we geregeld af op onbetrouwbare of incomplete informatie. En als wij onze keuze gemaakt hebben (ook al vonden we het nog zo moeilijk en ook al hebben we nog zo lang getwijfeld) dan lijkt het alternatief al slechter en slechter. En onze eigen keus al beter en beter. Nog een staaltje zelfmisleiding....

Bewijs vinden

De auteurs van het boekje doen een oproep om de feiten te respecteren. Maar hoe doe je dat als je niet weet wat de feiten zijn? Wat je kúnt doen is openstaan voor de mogelijkheid dat je (zelf)misleid wordt. Daarnaast is het zinvol om je informatie zo dicht mogelijk bij de (betrouwbare) bron te zoeken.

• Onderzoek de bron
• Anonieme of niet na te trekken claims zijn onjuist tot het tegendeel bewezen wordt
• Hoe gaat de bron om met fouten? Snel en open? Transparantie is een teken van betrouwbaarheid
• Je kunt een bron meer vertrouwen als deze geen belang heeft bij het onderzochte (Vraag je af: "wie betaalt er voor dit onderzoek?")
  

Tot slot nog een wijze raad van de auteurs:

"Be skeptical, but not cynical.
The cynic refuses facts without evidence,
just as the naïve person
accepts facts without evidence".

Daar wil ik me van harte bij aansluiten.

M.

* Disclaimer: Voor de leesbaarheid van het artikel schrijf ik geregeld "We". Dat is natuurlijk een glinsterende algemeenheid :-)

Cartoons: via en uit het boek Unspun